🔊 Sesli dinle

Ali Ekber Beyaz’ın “Sürgünden Filize”(*) adlı deneme kitabı, bu türün inceliklerini büyük bir başarı ile yansıtıyor ve edebi bir duruş sergiliyor.

Mustafa AYDINLI

Türk edebiyatında deneme türü, serbestliği nedeniyle kolay gözükse de, aslında okurla bir düzlemde buluşabilmek açısından oldukça zor bir konudur. Deneme yazarı bilgiyle duyguyu, gözlemle yorumu, bireyle toplumun vektörel bileşkesini sağlama ve aynı doğrultuda yol gösterebilme sanatı olarak düşünüyorum. Bu anlamda Ali Ekber Beyaz’ın “Sürgünden Filize”(*) adlı deneme kitabı, bu türün inceliklerini büyük bir başarı ile yansıtıyor ve edebi bir duruş sergiliyor.

Ali Ekber Beyaz eğitimcilikten gelen birikimlerini, Anadolu’nun nabzını tutan duyarlılığı ve toplumsal belleği ile harmanlayarak “Sürgünden Filize” de kişisel izlenimlerden öte, ülkenin ruh halini de sözcüklere döküyor. Her bölümü dikkatle incelediğimiz de o sadece bir gözlemci değil, aynı zamanda yaşamı sorguluyor. Doğaya, insana ve topluma karşı vicdanlı bir bakış geliştiriyor.

Beyaz, denemelerine genellikle kendi anılarından başlıyor. Fakat hep burada kalmıyor. Diyelim ki bir köy düğününden başlıyor ama toplumsal yabancılaşmayı anlatıyor. Örneğin bir menekşeden başlıyor, mitolojiden günümüze insan ve doğa ilişkisini sorguluyor. Her yazının çevresinde üzüm salkımı gibi dizilen yan başlıklar görüyoruz. Bu da konuyu zenginleştiriyor. Bu bir yandan okurun ilgisini çekerken, diğer yandan okuru dinamik tutuyor ve metne derinlik katıyor.

“Sürgünden Filize” sadece bireysel izlenim değil, toplumsal hafızanın da kitabı. Gezi Parkı olaylarından, Sivas Madımak Katliamına, 12 Eylül karanlığına kadar pekçok tarihsel olaya yer veriyor. Beyaz duygusallığa sapmadan, fakat insani duyarlılığı da elden bırakmadan bir duruş sergiliyor. Örneğin, Malatya’daki bir yazıdan, Nurhak Dağında öldürülen gençlerle başlayan düşünce zinciri, Gezi gençlerine kadar uzanıyor. Böylesi geçişler, okura tarihsel sürekliliği anımsattığı gibi bugünün sorunlarına yönelik sorumluluk da yüklüyor.

Beyaz’ın dili eğitimcilikten gelen akıcılıkla yoğrulmuş anlatımı, şairce dokunuşlarla yer yer ağıt gibi anlatımlara rastlıyoruz. Anlatımı her zaman samimi, yorucu ve sığ değil. Bu durumun, denemede başarıyı yakalamak açısından kıymetli olduğunu düşünüyorum. Doğrudan anlatımla imgesellik, düşünce ve duygunun aynı anda var olması, yazarı deneme türünün yetkin kişisi yapıyor.

Özellikle şu tümcesi yazarın hem yaşam hem de yazı felsefesinin özeti gibi: “Bu ülkede yaşamı savunanların cezalandırıldığını, ölümü savunanların ise ödüllendirildiğini ve ilginç bir ülkede yaşadıkları biçimindeydi yorumları. (s. 189) Bu bir tespittir. Olumsuzlukların sorgulanması.

Kitaba adını veren “Sürgünden Filize” metaforu da eserin tümüne yayılan umut esintilerine işaret ediyor. Yazar acıyı inkar etmiyor, fakat ona da teslim olmuyor. Sürgün edilenler, unutulanlar birgün filizlenebilir. Yaşanmış acıların içinden yeşeren bir direnç duygusu, bir yaşama sevinci.

Denemelerinde geçen köyle, sokaklar, mezralar ve öğretmen odası gibi sohbetleri ve göçle boşalan evler üzerinden Anadolu’nun bugünkü ruh halini anlatıyor. Okur bazen köydeki o tozu, bazen de evin yalnızlığını hissediyor. Zira yazar anlatmıyor konuyu, adeta yaşatıyor.

Beyaz’ın bu eseri sadece edebiyatçılara değil, yaşamı, toplumu, doğayı anlamak isteyen herkese hitap ediyor. Önyargısız düşünme, çevreyi algılama, geçmişle yüzleşme ve daha önemlisi umudu diri tutmayı öneriyor. Eseri okuyan okuyucu olaylara kendi penceresinden bakmayı ediniyor. Kendi kulakları ile duyma ve kalbini açık hale getirme gibi nitelikler kazanıyor.

Yazar deneme kitabında sıradan gibi görünen yaşam kesitlerinden evrensel gerçekler çıkaran bir anlatı ustalığı sergiliyor. O yazının bir ifade biçimi değil, bir vicdan çağrısı olduğuna inanıyor. Düşündürüyor, sorguluyor, yer yer tebessüm ettiriyor. Daha önemlisi insan ve yaşama dair bir iz bırakıyor.

“Sürgünden Filize” deneme türünün hakkını veriyor. Yaşamı ve direnci savunan güçlü bir yapıt. Okumalı ve üzerinde düşünmeli, zira bu kitapta Anadolu var. İnsan var. Geleceğe dönük umut dolu bir filiz. Eline, emeğine, yüreğine sağlık Ali Ekber Beyaz.

(*) Sürgünden Filize-Ali Ekber Beyaz, Deneme, Baygenç Yayıncılık, Ekim 2024, 272 s.