🔊 Sesli dinle

Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de bulunan Nizami Gencevi Edebiyat Müzesi, hem mimarisi hem de barındırdığı binlerce el yazması ve edebi eserle dünyanın en kapsamlı edebiyat müzesi olarak öne çıkıyor.

Hüseyin DUYGU
huseyin.duygu@haber.dk

2025 Mart ayı ortasında Azerbaycan’ın başkentine Danimarkalı şair Niels Hav’la birlikte gittim. 12 çağdaş Danimarkalı şairi, Azerbaycanlı şair Salim Babullaoğlu ile Azericeye çevirdim. Bu çeviriler Azerbaycan’da kitap olarak yayınlanınca, bizi Azerbaycan Yazarlar Birliği Bakü’ye davet etti. Nazım Hikmet’in de yakın dostu olan Azerbaycan’ın unutulmaz büyük şairi Samet Vurgun’un adına yapılan müzede kitabı tanıttık.

Üç gün süren gezimizde Bakü’nün çeşitli tarihi yerlerini de gezdik. Son durağımız Azerbaycan Nizamı Edebiyat Müzesi oldu. Dünyanın tek ulusal edebiyat müzesi sayılan bu sanatsal yapı, 70 yılı aşkın süredir Azerbaycan halkının eskimeyen kültürünü ve zengin edebi mirasını tanıtma onurunu, misyonunu yürütüyor.

Nizami Gencevi Azerbaycan Edebiyatı Müzesi, Nizami Gencevi adına Milli Azərbaycan Edebiyatı Muzesi, Bakü’de de 12. yüzyıl şairi Nizami Gencevi’nin 800. doğum yıldönümü dolayısıyla 1939 yılında kurulup, 1945’te ziyarete açılan ulusal edebiyat müzesidir.

Azerbaycan’ın başkenti Bakü’nün eski kentinin tam ortasında, çekici görünümüyle herkesin dikkatini çeken bir yapıdır bu müze. Bu yapı, mavi-yeşil çinilerle süslü balkonu ve kemerlerinin dış yüzeyine Azerbaycan edebiyatının 6 seçkin temsilcisinin; Fuzuli, Molla Penah Vâkıf, Mirza Fetali Ahundov, Hurşud Banu Natevan, Celil Mehmedkuluzade ve Cafer Cabbarlı’nın heykelleri ve çinilerin üzerine kaydedilmiş isimleri yerleştirilmiş.

Müzenin 30 ana ve 10 ek salonunda 3 binden fazla el yazması, ender kitaplar, portreler ve hatıraları sergileniyor. En önemli simgesi ise Nizami’nin 1413 yılında yazdığı İskendernâme.

Müze binası 1850’de tek katlı bir kervansaray olarak inşa edilmiş. İlerleyen yıllarda binanın diğer katları yapılmış. Bina, Azerbaycan siyasi tarihinde de önemli bir yer tutuyor. 1918’de kurulan Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti hükûmeti bu binada toplanır. 1939’da müzeye dönüştürülen bu bina, büyük Azerbaycan şairi Nizami Gencevi’nin adını taşıyan Azerbaycan Edebiyatı Ulusal Müzesi’dir.

İlk bakışta mimari tarzıyla dikkat çeken müze binasının tarihi 19. yüzyılın ortalarına dayanıyor. Bakü Valiliği Baş Mimarı Kasım Bey Hacıbababeyov tarafından tasarlanan, eski Bakü merkezini çevreleyen kale surlarının yakınında 1850 yılında inşa edilen tek katlı kervansarayın ikinci katı daha sonra eklenmiş.

İnşaat mühendisi Aleksandr Nikitin, binanın ikinci katında bir ziyafet salonu projesi hazırlar ve 1915 yılında binanın yeni sahibi Azerbaycanlı milyoner Hacı Hacıağa Dadaşov’un isteği üzerine bina Metropol Oteli’ne dönüştürülür.

1918-1920 yıllarında Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu bu binayı hem konut hem de işyeri olarak kullanmıştır. 1920’li ve 1930’lu yıllarda bina Azerbaycan Ticaret Birliği’ne verilir. Büyük Azerbaycan şairi Nizami Gencevi’nin doğumunun 800. yıldönümü hazırlıkları kapsamında, Azerbaycan Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti’nin 1 Kasım 1939 tarih ve 4972 sayılı kararıyla binanın Nizami Gencevi’nin hayatı ve eserlerine adanmış bir müzeye dönüştürülmesi kararlaştırılır.

1943 yılında binanın cephesi ve iç kısmı ulusal üslupla dekore edilir ve Azerbaycan edebiyatının önde gelen temsilcilerinden Fuzuli (heykeltıraş: F. Abdurrahmanov), Vagif (C. Qaryagdi), M.F. Akhundov (heykeltıraş: P. Sabsay), Natavan (heykeltıraş: E. Tripolskaya), J. Mammadguluzadeh (heykeltıraş: N. Zakharov), J. Cabbarly (heykeltıraş: E. Klyatskin) – balkona dikilir.

Çağdaş dünya standartlarını karşılayan müzenin sergilemesi, tamamen bilgisayar ortamında yeniden kurgulanmış ve yenilikçi araçlarla zenginleştirilmiştir. Azerbaycan edebiyatının gelişim aşamalarını yansıtıyor. Dünyanın dört bir yanından Azerbaycan’a gelen misafirler bu Edebiyat Müzesi’ni ziyaret ediyor.

Müzede antik el yazmaları, maddi kültür örnekleri, tablolar, halılar, nadir basılı kitaplar, zarif minyatürler, ünlü hattatların el yazmaları, nümizmatik örnekler, yazarlara ait hatıra eşyaları, belgesel fotoğraflar, heykel örnekleri, haritalar ve uygulamalı sanat örnekleri yer alıyor.

Müzenin yenilenen stantlarında ziyaretçiler, monitörler aracılığıyla çeşitli filmlerden kesitler, tiyatro oyunları, ünlü Azerbaycan bestecilerinin eserleri ve ünlü oyuncuların seslendirdiği şiir örnekleri gibi değerli ses ve görüntü materyallerini izleyebiliyor.

Müzenin salonları portreler, resimler ve illüstrasyonlardan oluşan yeni sanat eserleriyle dekore edilmiş. Nazım Hikmet’in bir portresi de bu müzede sergileniyor. Çağdaş Azerbaycan edebiyatının yansıtıldığı sergi salonu, içerisinde yer alan değerli belgeler ve kişisel eşyalarla izleyiciler arasında büyük ilgi görüyor. Saat vitrini, müzenin sergileme alanına farklı bir hava katıyor. Ünlü yazarların saatleri, masa başında geçirdikleri anların tanığı gibi.

Müzenin temel misyonu, ziyaretçilerine Azerbaycan’ın zengin edebi mirasını tanıtmak. Müzeye her gün onlarca ziyaretçi geliyor. Her ziyaretçi müzenin atmosferinden esinlenerek izlenimlerini “Ziyaretçi Defteri”ne yazabiliyorlar.

Bakü’deki Nizami Gencevi Edebiyat Müzesi, Azerbaycan kültürünün aynası, dünyaya açılan bir penceresi.