🔊 Sesli dinle

10. yüzyılda Halep’te yaşayan Müslüman kadın Meryem al-Asturlabiya, gökyüzünü okuyarak yön bulmayı sağlayan astrolabı ustalıkla üreten sayılı isimlerden biriydi.

Meral ALTINDAL
meral@haber.dk

Akıllı telefonunuzu düşünün. Navigasyon uygulamasını açtınız, bulunduğunuz konumu gösteriyor, gitmek istediğiniz yere sizi adım adım yönlendiriyor. Güneşin ne zaman doğup ne zaman batacağını bile söylüyor. Şimdi bin yıl geriye gidin. Tüm bunları yapabilen analog bir alet düşünün. Adı: astrolab.

Görünüşte küçük, ama etkisi büyük bir aletti. Güneşin, ayın ve yıldızların gökyüzündeki konumlarına göre zamanı hesaplayabiliyordu. Üstelik sadece zamanı değil, yönü, uzaklığı, gün uzunluğunu, hatta Mekke’nin yönünü bile belirliyordu. Kısacası o dönem için devrim niteliğinde bir icattı.

Astrolab, eski Yunan kökenli bir kelime. Astron (yıldız) ve lambanein (yakalamak) sözcüklerinden türemiş. Yani “yıldız yakalayıcı”. İlk kez MÖ 350 civarında kullanıldığı tahmin ediliyor. Ancak asıl gelişimini Müslüman bilim insanlarının elinde yaşadı.

Müslüman alimler bu aracı öyle bir seviyeye getirdi ki, aynı anda hem pusula, hem saat, hem hesap makinesi hem de mesafe ölçer olarak kullanılabiliyordu. Adeta dönemin taşınabilir bilgisayarıydı.

Ve bu cihazın yapım ustalarından biri bir Müslüman kadındı: Meryem al-Asturlabiya .

Meryem, 10. yüzyılda Halep’te yaşamış bir astrolab ustasıydı. Babasıyla birlikte Bağdatlı bir ustanın yanında çıraklık yaptı. Ardından Halep Emiri Seyfüddevle’nin himayesinde çalıştı. Kaynaklar onun hakkında fazla bilgi vermez ama adı her şeyi anlatır: “el-İcliyye el-Esturlabiyye” yani “astrolab ustası Meryem”.

Bu ünvan o dönemde bir kadının alabileceği en nadir, en saygın sıfatlardan biriydi. Onun adı bugün unutulmuş olabilir, ama gökyüzüne bakıp yönümüzü bulduğumuz her an onun mirasını yaşıyoruz.

Meryem’in hikâyesi, kadınların bilim tarihinde ne kadar önemli roller üstlendiğini gösteren bir örnek. Zamanı okuyabilen bir kadın, zamanı değiştirebilir. Tıpkı onun yaptığı gibi.