Haber.dk’da başlattığımız yeni yazı dizisinde ilk yazımızı Anadolu’da yaşayan ve sayıları gittikçe azalan, haklarında Ortadoğu’da 73 kere ferman çıkarılan Ezidileri bir Ezidinin anlattıklarıyla tanıtmaya ayırdık. Yeni yazı dizimizde daha sonra Mezopotamya’da yaşamış uygarlıkları, Göbeklitepe’yi, Mezopotamya’nın kadim halkı Süryanileri anlatmaya çalışacağım.
İnançlarından ötürü yüzyıllardır ötekileştirilen, çok fazla tanımadığımız bir toplum olan Ezidilerin inancından, kültüründen sözedeceğim.
Şanlıurfa, tarihi çok eskilere uzanan bu şehrin Viranşehir ilçesine bağlı Bozca köyünden Ezidilerin inançlarından sözedeceğim. İtiraf edeyim ki, onları ilk kez 2014 yılında Irak’ta uğradıkları katliam ile televizyon haberlerinde duydum.
2022 yılında Temmuz ayında Şanlıurfa’yi ziyaret edene kadar da Anadolu’da varlıklarından haberimin olmadığı bu güzel insanları tanırken sizlere de tanıtmak istedim.
Bu yazıyı Urfalı Ezidi Çetin Gören ile söyleşi şeklinde hazırladım. Görseller de Gani Darılmaz’a aittir. Her ikisine de teşekkür ederim.
Bu benim dünyanın farklı yerlerine yaptığım geziler gibi tamamen amatör ruhlu tarih ve kültür gezisi deneyimim. Bu coğrafyanın dini, dili ve kültürü hakkında kendi edindiğim bilgileri de burada sizinle bir paylaşımımdır.
Ezidiler kimlerdir, Şanlıurfa’da nerede yaşarlar?
– 1990‘lara kadar Türkiye’de 80.000 olan Ezidi nüfusu ve sadece Şanlıurfa, Viranşehir‘de 38 Ezidi köyünden sadece 6 köy kalmıştır. Biz şimdi bu 6 köyden biri olan Bozca’lıyız.
Ezidi kelimesinin anlamı nedir?
– Ezidi, Ezdailik’ten geliyor. Ezdai kelimesi Kürtçe bir kelimedir. ‘Yaratanın peşinde gidenler’ anlamına geliyor. Biz Ezidiler Xûda/hüda yani Allah’a inanıyoruz. Diğer inançlardan farkımız bizde peygamberlik anlayışı yok. Allah ile kul arasında aracı kimseyi görmüyoruz.
Ezidi olunur mu?
– Ezidileri diğer dinlerden ayıran farklılıktır, sonradan Ezidi olunmaz. Ancak Ezidi bir anne ve babadan doğarak Ezidi olunur. Bundan ötürü Ezidilerde diğer dinlerden evlilik yapılmaz.
Kutsal kitabınız, ibadethaneniz var mı, varsa adı ne?
– Kutsal kitabımız Meshaf-ı Reş anlamı kara kitap. Bizde belli bir ibadethane yok, yeryüzünde her yerde evde doğada, her yerde yüzümüzü Xûda, Allah’ın nuru güneşe döner, kendi dilimizde duamızı ederiz.
(Ezidiler tarafından kutsal kabul edilen iki kitaptan biri olan Meshaf-ı Reş’in 15. yüzyılda yazıldığı rivayet ediliyor. Diğer kutsal saydıkları kitapları Kitap el Celve’den daha uzun ve bölümlere ayrılmış bir kaynaktır. Kürtçe olarak yazılmış olan Meshaf-ı Reş’in ilk yarısında insanın ve Melek-i Tavus’un yaratılış süreci hakkında bilgi veriliyor.)
Ezidilikte ibadet nasıldır?
– ‘Abdest’ benzeri suyla arındıktan sonra namaz kılmak, oruç tutmak, hacca gitmek, Haca denk gelen ziyaret olarak Laleş’e gidilir ve ‘zımzım’ (zemzem) suyu ile çocuklar vaftiz edilir.
Ezidi inancının ibadetini başlıklar altında toplamak gerekirse;
Namaz
Abdest aldıktan sonra Xûda, Allah’ın nuru olan güneşe o olmadan hayat olmayana, yüzümüzü döner, günde iki defa Xûda, Allah’a şükrederiz. Duaya başlarken Allahım yeryüzünde bulunan 72 milleti koru sonrada bizi koru deyip duaya başlarız.
Oruç
Sahura kalkar oruca niyet ederiz, gün boyunca yemez içmeyiz, gün battığında iftar yaparız. Her Aralık ayının ikinci haftası Salı, Çarşamba, Perşembe sabit oruç tutarız ve Cuma bayramı kutlarız.
Ezidilerin oruç tutma sebebi de şöyle
– Zamanın birinde günlerce güneş doğmamış. Ezidiler bunun için oruç tutmaya başlamış. 3. günün sonunda güneş doğmuş ve o günü bayram olarak kutlamışlar. Dikkat edersen 12. ay da gündüzler uzamaya başlar. O da bizim bayrama denk gelir. Onun için Ezidilerde oruç 3 gün farzdır 4. gün bayram yaparız.
Hac
Ezidilerin ilk dini liderinin mezarı Irak’ta, Laleş’tedir, ve Ezidilerin bu kutsal yerini ziyaret ederek hac ziyaretimizi yaparız.
Haram
Dinimizde domuz eti haramdır, içki içmek haram ya da günah değil, ama içki içip çevresini rahatsız edip zarar veren büyük günah işlemiş olur. Ezidilik’te zina kabul edilmez. Zina yapan kişi dinden çıkmış sayılır.
Ezidilik’te kadına büyük değer verilir. Hatta bir atasözümüzde şöyle denilir. Bizim topraklarda önce kadınlar uyanır sonra güneş, çünkü güneşi kadınlar doğurur.
Bayramlar
Yılbaşı Ezidiler için 13 Ocak tarihindedir. Nisan ayında kutladığımız Çarşamba sor/kırmızı Paskalya bayramı ve Nevruz ile örtüşür.
Kırmızı Çarşamba (Çarşema sor) dünyanın mayalandığı ve bugünkü halini aldığı gün kabul ederiz. Onun için o gün yumurtaları renk renk tıpkı Paskalya bayramındaki gibi boyarız. O boyanan yumurtalar dünyanın evrenin mayalandığı doğuşu sembole eder. Civcivin yumurtadan çıkması koyunların kuzulaması gibi.
Nisan ayı yılın gelin ayı gibi kabul edilir ve kendisi üzerine gelin getirilmez. Onun için Ezidiler nisan ayında düğün yapmaz.
Ezidiliğin çıkış tarihi ve yeri neresi?
– Ezidilik çok eski bir din. Ezidiliğin çıkış tarihi belirsiz. Bizim inancımıza göre Xûda, Allah 7 melekten, melek Cebrail’den evreni ve insani yaratmasını istemiş, Cebrail, yani Ezidilerdeki adı ile Melek tavus evreni ve biz insanları yaratan odur.
Ezidi inancına göre, Allah meleklere kendinden başka kimseye secde etmemelerini söyledi. Melekleri test etmek için Adem’e secde etmelerini söyledi. Melekler secde etti, sadece Melek Tavus secde etmedi.
Allah’a bizi sen yarattın ve senden başka kimseye secde etmem dedi, bundan ötürü Allah Melek Tavusu meleklerin başına getirir ve Ezidiler için bu yüzden en kutsal melek odur.
Siyah yılan sembolü de bizim için kutsaldır. Çünkü bizim inancımızda yılan, Nuh’un gemisinde açılan delikten giren suyun üzerine çöreklenerek, geminin batmasını engellemiş ve insanoğlunun soyunun devam etmesini sağlamıştır.
Ölüm sonrası ahiret inancınız var mı?
– Bizde ölüm ruh ölmez beden ölür, ruh başka bir bedende doğar. Bir de bizde kıyamet inancı da yok. Çünkü ölen kişi için zaten onun için kıyamet kopmuştur.
Ezidilerde dini lider var mı? Varsa adı ve görevi nedir?
– Ezidiler de de kast sistemi var. Müritler, şeyhler ve pirler. Her kast kendi içinde evlilik yapar. Yani bir mürit bir şeyh ya da pirle evlenemez.
Ezidilere yapılan katliamlar hakkında ne söylemek istersin?
– Tarihimizde 73 katliam var. En son 2014 yılında Irak’ta İŞID tarafından yapıldı. Ezidiler toplu halde katledildi. Kadınlarımız pazarlarda hayvan gibi satılırken, dünya televizyonlardan izledi.
Bu yörelerin yetiştirdiği değerli Arkeolog Mesut Alp’in bir sözüyle bitirmek istiyorum: ‘Anadolu bir mozaik değil, ebrulidir’. Bu söz beni çok etkilemişti. Şanlıurfa’ya gidip bu deneyimi yaşadığım için kendimi çok şanslı hissediyorum.
Hep birlikte özel ve güzel Türkiye!
Bir yanıt yazın
Yorum yapabilmek için oturum açmalısınız.